پێشکەوتنەکانی ئێران لە فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی شەڕکەردا

ئێران جبەخانەیەکی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بەرهەم هێنراوی ناوخۆیی دروستکردووە و تەکنەلۆژیای فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هەناردەی هاوپەیمانەکانی کردووە، ئەمەش توانای تاران بۆ هەڕەشەکردن لە ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرز دەکاتەوە. لە هەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە تا ئێستا ئێران بەردەوام بەرنامەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی سەربازیی خۆی پێشخستووە، هەوڵی باشترکردنی توانای هەواڵگری و چاودێری و سیخوڕی بەلەمەکانی دەدات و فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانیش کە توانای ئەنجامدانی هێرشی ئاسمانییان هەبێت لە مەیدانیدا. بە تایبەتی لە دەیەی ڕابردوودا، ئێران پەردەی لەسەر چەندین سیستەمی نوێی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لادا کە زۆربەیان لە شەڕدا بەکارهێنراون، ئەمەش پێشاندانی ئەو پێشکەوتنانەی ئێران لە فەزای فڕۆکەی بێفڕۆکەواندا بەدەستی هێناوە. ئێستا ئێران بانگەشەی ئەوە دەکات کە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هەیە کە توانای گەیاندنی مووشەکی ڕێنمایی وردی هەیە بە مەودای ٢٠٠٠ کیلۆمەتر و بەرگەگرتنی فڕین بۆ ماوەی ٢٤ کاتژمێر. لە کاتێکدا زۆرجار شانازییەکانی بۆ مەبەستی پڕوپاگەندە زیادەڕەوییان تێدا دەکرێت،
تێگەیشتن لە مێژوو، پەرەسەندن، پانتایی و تواناکانی بەرنامەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئێران بۆ داڕێژەرانی سیاسەت کە ئارەزووی ڕووبەڕووبوونەوەی هەڕەشەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئێران دەکەن، زۆر گرنگە.
موهاجەر
سەرەتای بەرنامەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئێران دەگەڕێتەوە بۆ شەڕی نێوان ئێران و عێراق لە ساڵەکانی 1980-1988. دوای دامەزرانی کۆماری ئیسلامیی ئێران لە ساڵی 1979 و دواتر قەیرانی بارمتە، ئێران تازە لە سەر شانۆی جیهان دابڕاو لە هاوپەیمانە تەقلیدییەکانی و دابینکەرانی چەک، بەتایبەتی ئەمریکا، کە پەیوەندییە سەربازی و دیپلۆماسییەکانی لەگەڵ ڕێژیمی نوێدا پچڕاند. ئێران زۆر جەختی لەسەر خۆبژێوی کردەوە، کە رەوتێک کە لە ئێستاشدا بەردەوامە. لە لوتکەی جەنگدا، ئێران بەدوای ڕێگەیەکدا دەگەڕا بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ئەو ژمارە زۆرەی قوربانیانەی کە تووشی بوو و چاوی لە چاودێریکردنی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان بوو لە پێگەکانی دوژمن وەک ڕێگایەک بۆ کەمکردنەوەی. لە ساڵی 1985 IRGC کۆمپانیای پیشەسازی فڕۆکەوانی قودسی پێکهێناوەک باڵێکی ڕێکخراوی خۆبژێوییەکەی و دواتر لەو ساڵەدا، یەکەم فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئێرانی بە ناوی موهاجر1 (کۆچبەر) پەرەپێدا.
موهاجری1 لە دیزاینەکەدا ئاڵۆز نەبوو و یەک کامێرا لە لوتیدا دانرابوو، کە پێدەچێت کامێرایەکی هێمن بێت کە لەگەڵ چاکبوونەوەی فیلمەکەی پەرەی پێبدرێت. ئێران لە قۆناخەکانی دواتری جەنگدا ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەی بەکارهێناوە بۆ وێنەگرتنی پێگەکانی پیادەی عێراق وەک ئامادەکارییەک بۆ هێرشەکان و تەسلیمکردنی زانیاری هەواڵگری کە ڕێگری دەکات لە ڕۆیشتنی سەربازانی ئێران بۆ ناو بۆسە. هەروەها دەوترێت تاران هەوڵی داوە فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان بە نارنجۆک هەڵگری موشەکی (RPG) لە ژێر هەر باڵێکدا جێگیر بکات، بەڵام ڕوون نییە کە ئایا ئێران لە کاتی جەنگدا هێرشی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئەنجامداوە یان نا. پێدەچێت ئەم چەکە سەرەتاییانە بێکاریگەر و نادروست بووایە، چونکە پشتیان بە هێڵی بینینی بەڕێوەبەرانی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان دەبەست لە شوێنی خۆیان لەسەر زەوی. لە کاتێکدا بەکارهێنانی فڕۆکەی موهاجیر-١ کاریگەرییەکی زۆری لەسەر دەرئەنجامی جەنگەکە نەبووە،
لە ساڵانی نەوەدەکانەوە، ئێران چەندین جۆری نوێی موهاجیری پەرەپێدا، دووبارەکردنەوەکانی دواتر شانازی بە زیادبوونی مەودا و بەرگەگرتنی فڕینەوە دەکرد. هەروەها ئێران بەردەوام بوو لە هەوڵەکانی بۆ گۆڕینی پلاتفۆرمەکە لە فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی چاودێرییەوە بۆ پلاتفۆرمێک کە توانای هێرشکردن و بەرگری ئاسمانی هەبێت. مۆدێلێکی دواتر بە ناوی فڕۆکەی موهاجەر-٢ کە بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٩٦ بینراوە، مەودای ٥٠ کم بووە. و بەرگەگرتنی 1.5 کاتژمێر. نوێترین ڤێرژنی مۆهاجەر-٦ کە بۆ یەکەمجار لە ساڵی ٢٠١٦ ڕاگەیەندرا و لە ساڵی ٢٠١٨ کەوتە بواری بەرهەمهێنانی بەکۆمەڵ، نیشاندەری ئەو پێشکەوتنە خێرایانەیە کە ئێران لە ساڵانی ڕابردوودا لە بواری تەکنەلۆژیای فڕۆکەی بێفڕۆکەواندا بەدەستی هێناوە. بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی بەرگری و لۆجستیکی هێزە چەکدارەکانی ئێران، فڕۆکەی
موهاجیری٦ مەودای ٢٠٠کیلۆمەترهەیە وتوانای مانەوەی لەئاسماندا ١٢کاتژمێرە
فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانیە ئەرکی (هەواڵگری، چاودێری، بەدەستهێنانی ئامانج، و سیخوڕی)
کۆمپانیای مۆدافڵ ئیدیعا دەکات کە فڕۆکەی مۆهاجری -٦ “دەتوانرێت بە مووشەکی ڕێنماییکراوی لەیزەر و جۆری جیاوازی بۆمب تەیار بکرێت بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی هێرشبەرانە”، ئەمەش وایکردووە کە یەکەم فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بێت لە پۆلی موهاجیر کە توانای چەکدارکردنی بە سیستەمی چەکی ڕێنماییکراوی هەبێت. بە گوتەی ئەمیر حاتەمی وەزیری بەرگری ئێران ، “فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی موهاجیر-٦ کە بە بۆمبی زیرەکی قاعیم بە وردی و گەڕانی ئەلکترۆنی، دەتوانێت شوێنپێی ئامانجەکە بگرێت و رێگری لێبکات و لەناوببات.”
لەگەڵ وەرگرتنی یەکەم وەجبەی خۆی لە سێ فڕۆکەی موهاجیر-٦ لە مانگی تەمموزی ٢٠١٩، فەریق جەنەڕاڵ شەهرام حەسەن نژاد، بەرپرسی یەکەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هێزی زەمینی سوپا، ئاماژەی بەوەدا، “لەگەڵ بڵاوەپێکردنی ئەم فڕۆکە بێ سەرنشینانە، هەر هەڕەشەیەک بۆ سەر سنوورەکانی ئێران و تەنانەت لەودیو… سنوورەکان، دەناسرێنەوە، شوێنپێیان دەگیرێت و لادەبرێن پێش ئەوەی تەنانەت بتوانێت زانیاری وەربگرێت.
لە دەیەکانی دوای جەنگی ئێران و عێراقدا لە ناوەوە و دەرەوەی وڵات و ڕێڕەوی ئاوی دەوروبەری، چەندین جۆرهاتووە بەکارهێنانی موهاجری٦ لەلایەن سوپای ئێران و سوپای پاسدارانەوە بەکار هاتووە بۆ سیخوڕی کردن لە ئەفغانستان هاوکات لە کاتی شەڕی ناوخۆی ئەو وڵاتە لە کۆتاییەکانی نەوەدەکاندا بەکارهات. مۆدێلەکانی دواتر بۆ چاودێریکردنی ڕێڕەوی دەریایی کەشتییە جەنگییەکان کە لە گەرووی هورمزدا تێدەپەڕن و سەپاندنی ئاسایشی ناوخۆیی و سنووری لەلایەن سوپای ئاسایی و سوپای پاسدارانەوە بەکارهێنراون، بەتایبەتی لە پارێزگا نائارامەکاندا کە گروپە جوداخوازە چەکدارەکانیان تێدایە، وەک سیستان و بەلوچستان.
بەپێی زانیارییەکان فڕۆکەی موهاجری٦لەدژی چەکدارانی جەیشولعەدل سەربەقاعیدە بەکار هاتووە، هەروەها لە مانگی تەمموزی ٢٠١٩ لە بەفڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی موهاجیر٦هێرش کرایە یەر باشوری کوردستان لە عێراق، پێدەچێت بەکارهێنانی فڕۆکەی موهاجیر-٦ لەلایەن ئێرانەوە لە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکاندا، مەبەست لێی پیشاندانی پێشکەوتنەکانی لە تواناکانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بووبێت بۆ نەیارەکانی و بۆ کڕیارە ئەگەرییەکان بیسەلمێنێت کە سیستەمەکە لە شەڕدا تاقیکراوەتەوە.
بە ڕەنگدانەوەی پێشکەوتنەکانی ئێران لە تواناکانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا، عەبابیل-٣ نوێترین نەوەی ئێران، فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی کە توانای چاودێریکردنی زۆر ئاڵۆزترە لە فڕۆکەی پێش خۆی. Ababil-3 تایبەتمەندی دیزاین و پێکهاتەی ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە ڕەنگە ئێران لەسیستەمی ئەم فڕکەیلەڕێگەی هەوڵگرییەکانییەوە وەرگرتبێت و دەستی کردبێت بە بەرهەمهێنانی ناوخۆیی وەشانی تایبەتی خۆی یان تەنانەت تەنها سیکەرەکانی بە Ababil-3s ناوزەد کردبێتەوە. مەودای 100 کم هەیە. و بەرگەگرتنی فڕین کە چوار کاتژمێر دەبێت. عەبابیل-٣ لە ساڵی ٢٠٠٨ چووە بواری بەرهەمهێنانەوە و بۆ یەکەمجار لە ئێراندا نەبووە بەڵکو لەلایەن حکومەتی سودانەوە لە کۆتاییەکانی ئەو ساڵەدا بەکارهێنراوە بۆ چاودێریکردن و بە وردی بە ئامانجگرتنی لە ململانێکانی باشووری سودان. بۆ یەکەمجار فڕۆکەی عەبابیل-٣ نمایشکرالەلایەن ئێرانەوە لە میانی مانۆڕێکی سەربازیدا کە ھاوشێوەکردنی سیخوڕی ئەو کەشتیانەی کە لە مانگی ئایاری ٢٠١٠دا لە کەنداوی فارسدا تێدەپەڕن. لە ساڵی ٢٠١٤دا دوو ئێرانی کە یەکێکیان ڕەگەزنامەی ئەڵمانیشی هەبووە، لە ئەڵمانیا تۆمەتبار کران بۆ پلانی ساڵانی ٢٠٠٨-٢٠٠٩ بۆ دەربازکردنی سزا بازرگانییەکان لەگەڵ ئێران بە ڕاگەیاندنی ٦١ بزوێنەری لیمباخی ئەڵمانی وەک بزوێنەری جێت سکی بە مەبەستی تێپەڕاندنی گومرگی. لە بەیاننامەیەکی دادگادا ئاماژە بەوە کراوە کە ئەو بزوێنەرانە گونجاون بۆ بەکارهێنان لە فڕۆکەی عەبابیل-٣. ئەم ڕووداوە تیشک دەخاتە سەر یەکێک لە ئاستەنگە بەردەوامەکانی بەردەم بەرنامەی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی ئێران، پشت بەستنی بە پێکهاتە ڕۆژئاواییەکان، بەتایبەتی بزوێنەرەکان، کە کەوتوونەتە ژێر گەمارۆکانەوە. بەهۆی ئەم ئاستەنگانەوە، پێدەچێت ئێران رووی لە کەوتنەخوارەوەیەک کردبێت کە لە سەرچاوەی چینەوە سەرچاوەی گرتووەلە بزوێنەری Limbach بۆ بەکارهێنان لە Ababil-3s.

لە مانگی نیسانی 2020 و لە مەراسیمێكدا بە بۆنەی رۆژی سوپا، ئێران چەند سیستمی نوێی فڕۆكەوانی نمایش كرد، كە بۆ یەكەمجار رادەستی سوپاكەی كرد. لەنێو ئەو سیستمانەی کە هێزی ئاسمانی و یەکەکانی بەرگری ئاسمانی سوپا گەیاندیان، فڕۆکەیەکی بەرزکراوەی ئەبابیل-٣ هەبوو. بەپێی زانیارییەکان ئێستا فڕۆکەی عەبابیل-٣ بە بۆمبی قاعیمەوە دانراوە کە بە وردی ڕێنمایی دەکرێت ، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە ئێران عەبابیلی لە فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی داعشەوە گۆڕیوە بۆ فڕۆکەیەکی خاوەن توانای شەڕکردن. لە کاتێکدا ئێران لە ماوەی دە ساڵی ڕابردوودا چەندین سیستەمی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بەرهەم هێناوە بە تایبەتی بۆ مەبەستی شەڕ، گۆڕینی فڕۆکەی عەبابیل-٣ وەک موهاجیر-٦ پێشتر، نیشان دەدات کە ئێران سەرنجی لەسەر بەرزکردنەوەی پلاتفۆرمی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان کە توانای هێرشی یەکگرتوویان هەیە. هەروەها ئێران پەردەی لەسەر وەشانی نوێکراوی فڕۆکەی عەبابیل-٣ بە ناوی ئەتڵەس لادالە مەراسیمی ڕۆژی سوپادا. ئەتڵەس جەستەیەکی هاوشێوەی فڕۆکەی عەبابیل-٣ی هەیە بەڵام شانازی بە باشترکردنی میکانیزمی نیشتنەوە و هایدرۆلیک و سیستەمی فڕین و نیشتنەوەی ئۆتۆماتیکی دەکات. هەروەها ئەتڵەس و باڵەکانی بەهێزکراوە بۆ ئەوەی بتوانێت دوو بۆمبی قاعیم هەڵبگرێت.
قەرار
هەوڵە تایبەتەکانی ئێران بۆ بەرهەمهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هێرشبەری بە شێوەیەکی ڕەسەن لە ناوەڕاستی ساڵانی ٢٠٠٠دا بە جددی دەستی پێکرد و لە نێوان ساڵانی ٢٠١٠ بۆ ٢٠٢٠ بەرهەمی هێنا، دەیەیەک کە ئێران پەردەی لەسەر چەندین سەکۆی نوێی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی شەڕکەر لادا. یەکێک لەوانە كە ئێران ئاشكرای كرد فڕۆكەی قەرار (هێرشكەر) بوو لە ساڵی 2010 كە هاوكات یەكێك بوو لەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانەی لە مەراسیمی رۆژی سوپادا نمایشكرا. فڕۆکەی قەرار لەلایەن ئێرانەوە وەک یەکەم فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی دوور مەودای خۆی بە توانای دوو لێدان و سیخوڕی ناوزەد کرا، تایبەتمەندی هێرشی سەربازی ئێران بوو، چونکە بە دڵنیاییەوە تواناکانی هێرشبەری ئیدیعای فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لەلایەن تارانەوە زیادەڕۆیی تێدا کرا
فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەکانی لە ناوخۆدا بەرهەمبهێنێت و توانی ئەو پێکهاتانەی کە پێویستی پێی بوو، وەک بزوێنەری لیمباخی ئەڵمانی، لە دەڵاڵەکانی چەک بۆ مارکاپ، یان لە ڕێگەی پلانەکانەوە بەدەستبهێنێتوەک دامەزراندنی کۆمپانیاکانی پێشەوە کە پێکهاتەکانیان بە ناوی ناردنی ساختە دەنێرن بۆ IAIO.
تا ساڵی ٢٠١٢ ئێران ئیدیعای کرد کە پێشکەوتنی لە تواناکانی بەرهەمهێنانی بزوێنەری ڕەسەنی خۆیدا بەدەستهێناوە و پێدەچێت بڵاوکردنەوەی فڕۆکەی شەهید-١٢٩ لەو مانگی ئەیلولدا ئەمە پشتڕاست بکاتەوە، هەرچەندە بەرپرسانی ئێران بە دڵنیاییەوە زیادەڕەوییان لە تواناکانی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە نوێیەکە کرد. فڕۆکەی شەهید-١٢٩ فڕۆکەیەکی شەڕکەری بێ سەرنشینە لە بەرزایی مامناوەندی بەرگەگرتنی دوور (MALE) کە کارایی شەڕکردن و هەواڵگری و چاودێری و سیخوڕی (CISR)ی هەیە. پێدەچێت مۆدێلی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئیسرائیلی Hermes-450 وەربگیرێت کە پێشتر ئێران ئیدیعای کردبوو کە دەستی بەسەردا گرتووە و ئەگەری هەیە ئەندازیاری پێچەوانەی بۆ بکرێت. بەرپرسانی سوپای پاسداران شانازییان بەوە دەکرد کە فڕۆکەی شەهید-129 مەودای 1700 کیلۆمەتر، بەرگەگرتنی فڕینی 24 کاتژمێری هەبووە، توانای هەڵگرتنی هەشت مووشەکی ئاسمانی بۆ زەوی بە ڕێنمایی سەد لەسەدی هەیە.
لەکاتی نمایشکردنیدا، کۆپییەکی تەواوی قەبارەی فڕۆکەی RQ-170 بوو کە لەلایەن ئێرانەوە ناوی لێنرا ( شەهید-171) . سەرەڕای ساختەکارییەکە، ئەفسەرێکی سپای پاسداران لەو کاتەدا لە تەلەفزیۆنی دەوڵەت ئیدیعای کرد ، “ئەندازیارەکانمان سەرکەوتوو بوون لە شکاندنی نهێنییەکانی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکە و کۆپیکردنیان. بەم زووانە گەشتێکی تاقیکاری ئەنجام دەدات”. خامنەیی ڕێبەری باڵای ئێران لە ڕووپێوی دوایین دەستکەوتی ئێراندا تێبینی کرد , “ئەم فڕۆکە بێفڕۆکەوانە زۆر گرنگە بۆ ئەرکەکانی سیخوڕی.”
سائیقه-١ی وەک فڕۆکەیەکی جۆری UCAVی مەودای دوور زانی کە توانای هەڵگرتنی چوار مووشەکی دژە تانکی هەیە کە بە وردی ڕێنمایی ئەلکترۆنی ئۆپتیکی هەیە، فەرماندەی فڕۆکەوانی IRGC . جەنەڕاڵ ئەمیر عەلی حاجی زادە ڕایگەیاندکە ئێستا پیشەسازی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئێران لە چوار باشترینی جیهاندا بووە و ئێران خاوەنی سیستەم و ئامێری فڕۆکەوانی باشترە لە ئەمریکا
هەرچەندە هەرگیز بە فەرمی پەردەی لەسەر لانەدرا، بەڵام وادیارە ئێران خاوەنی جۆرێکی نوێتری سائیقەیە کە بە سائیقه-٢ یان شەهید-١٩١ ناسراوە و لە پێشانگای بەرگریدا نمایشی کردووە . سوپای پاسداران لە مانگی ئازاری 2019 یارییەکی جەنگی بێفڕۆکەوانی ئەنجامدا کە 50 فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لەسەر بنەمای فڕۆکەی RQ-170 بەشداربوون، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە ئێران لە ماوەیەکی تاڕادەیەک کورتدا ژمارەیەکی زۆر لە فڕۆکەی سائیقحی بەرهەمهێناوە. یارییە جەنگییەکە ناوی “بەرەو قودس” بوو، تیشکی خستە سەر ئەوەی کە ئێران لێهاتوویی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی وەک پێکهاتەیەکی دانەبڕاو لە خواستی درێژخایەنی خۆی بۆ ڕزگارکردنی ئیسرائیل لە ژێر کۆنترۆڵی زایۆنیەکان دەڕوانێت.

بە گوێرەی میدیاکانی دەوڵەتی ئێران، سەرجەم فڕۆکەکانی یوکاڤ کە لە مانۆڕەکەدا بەشداربوون، بە سەرکەوتوویی ئامانجێکیان لە دوورگەیەک لە ئاوی خاکی ئێران لە کەنداوی فارس بۆردومان کرد. ئەگەر ڕاست بێت، ئەم ئیدیعایە توانای گومانلێکراوی ئێران بۆ لێدانی وردی UCAV پشتڕاست دەکاتەوە. بە پێی ڕاپۆرتی جێرمی بینی لە هەفتەنامەی بەرگریی جین، ئەو مانۆڕە پشتڕاستی کردەوە کە ئێران جۆرەکانی سائیقی بە پرۆپلەری (سائیقه-١) و (سائیق-٢/شاهد-١٩١) بە فڕۆکەی جێت کاردەکات.
فڕۆکەی سائیقه-١ چەکی خۆی لە دەرەوە هەڵدەگرت و لەسەر داری جێگیر دەنیشتەوە، لە کاتێکدا فڕۆکەی سائیقه ٢ کەنداوێکی ناوەوەی هەبوو بۆ هەڵگرتنی چەک و لەسەر خلیسکێنەی کشاوە دەنیشتەوە. داهێنانەکانی سەعیقە-٢ وایان لێدەکات کە لە بنەڕەتدا پیشەیەکی دزێوتر بێت. بەپێی زانیارییەکان ، مەودای ئۆپەراسیۆنی فڕۆکەی سائیق-٢ ٤٥٠ کیلۆمەتر دەبێت. و بەرگەگرتنی فڕین 4.5 کاتژمێر، لەگەڵ خێرایی سەرەوەی 300 کم./کاتژمێر. بەپێی زانیارییەکان دەتوانێت 50 کیلۆگرام هەڵبگرێت. payload، بەسە بۆ دوو بۆمبی زیرەکی سەدید.
یاسیر
فڕۆکەی RQ-170 Sentinel تاکە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئەمریکی نییە کە ئێران بانگەشەی ئەوە دەکات دەستی بەسەردا گرتووە و دواتر ئەندازیاری پێچەوانەی بۆ کراوە. لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی 2012، سوپای پاسداران ئیدیعای کرد کە فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی بۆینگ سکانئیگل کە ئەرکێکی لە ئاسمانی خۆیدا ئەنجام دەدا بەسەر دوورگەی خەرگ، لە کەناراوەکانی باشووری ئێران لە کەنداوی فارس، ڕفاندووە. فڕۆکەی ScanEagle فڕۆکەیەکی بچووک و کەم تێچووی ISR UAV یە و درێژی باڵەکانی ١٠ پێیە و بەرگەگرتنی فڕینی ٢٠ کاتژمێرە و مەودای زیاتر لە ١٠٠ کم. سوپای پاسداران گرتە ڤیدیۆییەکانی ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانە گیراوەی بڵاوکردەوە کە پێدەچوو تەنها کەمترین زیانی پێگەیشتبێت. لای خۆیەوە هێزی دەریایی ئەمریکا ڕەتی کردەوەکە لە ئەرکەکانی ئەم دواییەی ناوچەکەدا هیچ فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی لەدەستداوە، بەڵام ئاماژەی بەوەدا کە لە ڕابردوودا هەندێکیان لە ئاوەکانی کەنداو لەدەستداوە. هەروەها ئەگەری ئەوە هەیە ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانە دەستگیرکراوە سەر بە هاوپەیمانێکی ئەمریکی بووبێت، چونکە ئیمارات و کەنەدا و ئوسترالیا هەروەها فڕۆکەی سکان ئیگل بەکاردەهێنن و لە کەنداو چالاکن.
و زیان، دەتوانرێت زانیاری بەنرخ لە ناوچەکانی کارکردن لە کەمترین کاتدا بەدەست بهێنرێت”. كەریملو ئاماژەی بەوەدا كە پێشكەوتنی تواناكانی چاودێریكردنی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی ئێران كۆكردنەوەی زانیاری هەواڵگری زۆر باشتر كردووە و وێنەی سەرووتری تۆپۆگرافیا و پێگەی دوژمن بۆ مانگە دەستكردە تەقلیدییەكان دابین كردووە. ئێران فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆ چاودێریکردن بەدرێژایی سنوورەکانی خۆی بەکارهێناوە بۆ چاودێریکردنی گروپە یاخیبووەکان و دوورتر لە “بەرەی خۆڕاگری، ” ناوچە جێناکۆکەکانی وەک عێراق و سوریا، کە ئێران هەوڵی چەسپاندنی لە ڕووی سەربازییەوە داوە. ئێران زیاتر هەوڵی بەکارهێنانی هێرشی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و مووشەکی یەکگرتوو دەدات، فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان ڕۆڵیان هەیە هەم لە چاودێریکردن و هەم لە هەڵبژاردنی ئامانجەکان، هەروەها هەم لە هەڵوەشاندنەوەی فەرمانەکان خۆیان.
یەکێکی دیکە لە شتە وەرگیراوەکان لە چاوپێکەوتنەکەدا ئەوە بوو کە ئێران بەردەوامە لە وەبەرهێنان لە بواری تەکنەلۆژیای ڕاهێنان و پەیوەندییەکان بە مەبەستی بەردەوامبوون لە پێشخستنی بەرنامەی UCAV ی خۆی. هەروەها ئێران بەردەوام لە هەوڵی باشترکردنی مەودا و کوشندەیی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانیدایە. کەواتە جێگەی سەرسوڕمان نییە کە ئێران لە ساڵی ٢٠١٩ەوە بەردەوام بووە لە پەردەلادان لەسەر ڕژێمێک لە سیستەمی نوێ، هەرچەندە هێشتا سیستەمی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی کە بەم دواییە ڕایانگەیاندووە لە کرداردا نەبینراون و هەر بۆیەش ئیدیعاکانی ئێران سەبارەت بە تواناکانیان هێشتا بە شێوەیەکی سەربەخۆ پشتڕاست نەکراونەتەوە.
لە ئۆکتۆبەری ٢٠١٦، IRGC ڕایگەیاند کە فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی پەرەپێداوە بە پلەی یەکەم بۆ چاودێری دەریایی، کە دەتوانرێت تەقەمەنی باربکرێت و وەک ” فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی خۆکوژ ” بەکاربهێنرێت . وێنەی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکە لە ژینگەیەکی ئۆفیسدا لەسەر فەرشێکی فارسی گیراوە. هیچ نموونەیەکی بەڵگەدار نییە کە ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانە خۆکوژە لە کاتی فڕیندا یان لە بەکارهێناندا لە بواری ئۆپەراسیۆندا بەکاردەهێنرێت.

لە مانگی ژانویەی ٢٠١٩دا، ئێران پێش ئاهەنگەکانی چلەمین ساڵیادی شۆڕشی ئیسلامی ئێران پەردەی لەسەر فڕۆکەیەکی نوێی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بە ناوی کەمان-١٢ (Expedient) لادا و لە مانگی ئازاردا هێڵێکی بەرهەمهێنانی بۆ بەرهەمهێنانی ئەو سیستەمە نوێیە کردەوە. ئێران ئیدیعای کردووە کە فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکە فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی شەڕکەرە و بەرگەی فڕینی دە کاتژمێرە و مەودای ئۆپەراسیۆنەکەی 1000 کم و توانای هەڵگرتنی 100 کیلۆگرامی هەیە. باری سوودبەخش. پێدەچێت فڕۆکەی کامان -١٢ لە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هێرۆنی ئیسرائیل دەچێت و بە پلەی یەکەم بۆ ئەرکەکانی چاودێری دوور مەودا بەکاردەهێنرێت. پێدەچێت فڕۆکەی Kaman-12 توانای لێدانی هەوا بۆ زەوی نەبێت، و پێدەچێت باری سوودبەخشی بۆ ئەڤیۆنیک و کامێرای EO بێت نەک فەرمان لەسەر بنەمای نەبوونی خاڵە ڕەقەکان لەسەر باڵەکانی.
هەروەها لە مانگی ژانویەی ٢٠١٩ ئێران پەردەی لەسەر فڕۆکەی بێفڕۆکەوان (خۆدکار (ئۆتۆماتیک)) لادا، کە فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان لەسەر بنەمای دیزاینێکی بەسەرچوو دروستکراوە و گاڵتەیان پێدەکرا و وەک بەڵگەیەک لەسەر ئیدیعای گوماناوی بەردەوامی ئێران سەبارەت بە توانا تەکنەلۆژییە سەربازییەکانی ئێران ڕاگیرا. ئێران ئیدیعای کرد کە فڕۆکەی خۆدکار یەکەم فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی جەستەی فراوانە و توانای چاودێریکردنی دوور مەودا و ئەرکی شەڕی هەیە. بەپێی زانیارییەکانی ئێران، فڕۆکەی خۆدکار دوو کامێرا و ئەنتێنەی بۆ جی پی ئێس کە بنکەکەی لە ئەمریکایە و گەشتکردن بە مانگی دەستکردی گلۆناس کە بنکەکەی لە ڕووسیایە، وابەستە کراوە. دیزاینی فڕۆکەی خودکار بە شێوەیەکی کاریگەر گۆڕانکارییەکی بێ سەرنشینە لە ڕاهێنەری جێتی لۆکهید مارتن T-33 شوتینگ ستار لە سەردەمی 1940.
T-33 کە لە ساڵی 1959وە لە بەرهەمهێنان دەرچووە، فڕۆکەیەکی جەستە فراوان نییە، ئەمەش گومان دەخاتە سەر وەسفکردنی فڕۆکەی خودکار لەلایەن ئێرانەوە. ئێران لە سەردەمی شادا دەیان فڕۆکەی جۆری T-33ی لە بازاڕی دەستی دوودا دەستکەوتبوو. گرنگترین گۆڕانکاری لە خودکاردا بریتی بوو لە بزوێنەری تۆربۆجێتی جەنەراڵ ئێلیکتریکی J55 کە هەمان بزوێنەری فڕۆکە جەنگییەکانی Northrop Grumman F-5 بەکاردەهێنرێت. ئێران چەندین فڕۆکەی F5ی کارپێکراوی هەیە کە هێشتا لە سەردەمی شاوە لە جبەخانەی خۆیدایە و پێدەچێت بزوێنەری خودکار لە یەکێک لەوانە چێندرابێت. تا ئێران توانای بەرهەمهێنانی بزوێنەری ناوخۆیی نەبێت، پێدەچێت ئێران نەتوانێت خۆدکار بەکۆمەڵ بەرهەم بهێنێت.

ئەیلولی 2019، هێزی بەرگری ئاسمانی سوپای ئێران پەردەی لەسەر فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی نوێ لادا کە بە ناوی “کیان” کە بانگەشەی ئەوە دەکات بۆ ئەرکەکانی شەڕ و بەرگری ئاسمانییە. بە گوتەی فەرماندەی بەرگری ئاسمانی، جۆرێکی خێرایی بەرزی کیان هەیە کە بەسوودە بۆ ئەرکەکانی سیخوڕی و رێگری ئاسمانی، هەروەها جۆرێک کە بەرگەگرتنی فڕینی درێژترە “بۆ ئەنجامدانی بۆردومانەکان بە وردی ورد دیزاین کراوە.” ئێران ئیدیعای کرد کە کیان مەودای ئۆپەراسیۆنەکانی 1000 کم.، هەروەها فەرماندەی هێزی بەرگری ئاسمانی هەروەها تێبینی ئەوەی کرد کە کیان دەتوانێت ئامانجەکانی دوور لە سنوورەکانی ئێران بپێکێت؛ هۆشدارییەکی توندە بۆ ئیسرائیل و نەیارانی دیکەی ناوچەکە.
رۆژی 26ی نیسانی 2020، ئەكبەر كەریملوو، فەرماندەی فیرقەی بێفڕۆكەوانی هێزی زەمینی سوپای پاسداران رایگەیاند ، بەم نزیكانە یەكینەكەی گەیاندنی فڕۆکەی جۆری UCAV بەناوی فۆترۆس لە وەزارەتی بەرگری وەردەگرێت. ئەمە ڕاگەیاندنێکی بەرچاو بوو کە لە چاوپێکەوتنەکەیدا لەگەڵ تەسنیم نیوزدا شاردرابووەوە کە ئەگەر ڕاست بێت، نوێنەرایەتی پێشکەوتنێکی گەورە دەکات بۆ تواناکانی UCAVی ئێران. فۆتڕۆس بۆ یەکەمجار پەردەی لەسەر لادرا – بە جەنجاڵییەکی زۆر لەو کاتەدا – لە مەراسیمێکدا لە تاران لە تشرینی دووەمی 2013. دەوترێت فۆتڕۆس کە لەلایەن HESA بەرهەم هێنراوە، گەورەترین فڕۆکەی بێفڕۆکەوانە لە جبەخانەکانی ئێراندا و خاوەنی “تایبەتمەندی تایبەتە کە وا دەکات لێی جیاواز بێت فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تر.

ئێران ئیدیعای کردفۆترۆس توانای تەقاندنی وردی مووشەکی ئاسمانی سەدید-١ی هەبوو بە بەکارهێنانی دیاریکەری لەیزەر، بەرگەگرتنی فڕینی تا ٣٠ کاتژمێر بوو، سەقفی فڕینی ٢٥ هەزار پێ بوو، مەودای کارکردنی ٢٠٠٠ کم لە مەودای زێدی ئێرانە
تا ئێستا نەتوانراوە ئەو ئیدیعایانەی ئێران پشتڕاست بکرێتەوە، بەڵام زۆرێک لە شرۆڤەکاران پرسیاریان لێ کردووە. کاتێک کە سەرەتا لە ساڵی ٢٠١٣دا پەردەی لەسەر فۆترۆس لادا، بەڕواڵەت ئێران پەلەی کرد لە نمایشکردنی نموونەیەکی سەرەتایی بۆ ئەوەی هاوکات بێت لەگەڵ دەستپێکردنی دانوستانەکانی ئەتۆمی گروپی ٥+١ بە مەبەستی بەدەستهێنانی کاریگەری. جێگای ئاماژەیە، ئەو فۆترۆسەی ئێران نمایشی کردبوو دوو پیچی لە فۆسێلاجەکەیدا نەبوو. لە کاتێکدا کە بابەتەکانی میدیای ئێران بە شێوەیەکی وردە وردە باسیان لە فڕۆکەی فۆتڕۆس کردووە وەک یەکێک لە فڕۆکە بێفڕۆکەوانە سەرەکییەکانی هێرشبەری دوور مەودا و بەرگەگرتنی ئێران (لەگەڵ فڕۆکەی شەهد-١٢٩ و موهاجەر-٦)، بەڵام هەرگیز لە فڕیندا بینراوە کە لە فڕۆکەیەکی فڕیندا هەڵفڕین و نیشتنەوەی… ڤیدیۆی پڕوپاگەندە و لە هیچ شانۆیەکی شەڕی ئۆپەراسیۆندا چاودێری نەکراوە. پێدەچێت فۆترۆس پڕۆژەیەکی جێهێڵراو بێتبە پشتبەستن بە نەبوونی ماوەیەکی زۆر. ئەگەر ڕاگەیاندنی مانگی نیسانی ٢٠٢٠ کە ئێران بەم زووانە فۆتڕۆس بە کاردەکات، بێتە دی، ئەوە نموونەیەکی دەگمەن دەبێت، هەرچەندە دواکەوتووە، بۆ چەسپاندنی ئیدیعای پڕوپاگەندەی ئێران.

لە ژانیوەری ٢٠٢١دا، سوپای ئاسایی ئێران ڕایگەیاند کە مانۆڕێکی بەرفراوانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان ئەنجام دەدات کە تیایدا “ئەرکی جۆراوجۆری شەڕ، چاودێری، سیخوڕی و خۆکوژی لە مەودای فڕینی جۆراوجۆردا لە مەودای کورتەوە تا دوور مەودا ئەنجام دەدات.” بەپێی قۆڵی پەیوەندییە گشتییەکانی سوپا، بۆ یەکەمجار لە پێشانگایەکی بەرگری پەیوەندیداردا پەردەی لەسەر “ئامێری فڕۆکەی بێفڕۆکەوان، دەستکەوتەکان و ژێر سیستەمەکان”ی نوێ لادەدرێت.بەڵام ئەم مانۆڕە ئەنجام نەدرا.

نوسینی : گوڵ محمد بەختیار