لەم سەردەمەدا، گۆڕانێکی قوڵ لە شێوازی پەیوەندییەکانماندا ڕوویداوە. تەکنەلۆژیای نوێ نەک تەنها خێرایی گەیاندنی پەیامەکانی زیاد کردووە، بەڵکو سروشتی پەیوەندییەکانیشی گۆڕیوە. ئێستا دەتوانین لە هەر شوێنێک و لە هەر کاتێکدا لەگەڵ خۆشەویستان و هاوڕێیانمان پەیوەندی بکەین، بەڵام ئایا ئەم ئاسانکارییە بەهای پەیوەندییەکانی کەم نەکردۆتەوە؟
کاتێک کە پەیوەندی ئەوەندە ئاسان دەبێت، لەوانەیە گرنگی و تایبەتمەندی خۆی لەدەست بدات. لە ڕابردوودا، نووسینی نامەیەک بۆ کەسێک، کارێکی پڕ لە هەست و سۆز بوو. هەر وشەیەک بە وریاییەوە هەڵدەبژێردرا و هەر دێڕێک واتایەکی قوڵی هەبوو. ئەمڕۆ، لەوانەیە دەیان پەیام بنێرین بێ ئەوەی بیر لە قوڵایی و واتاکانیان بکەینەوە
هەروەها، ئامرازە نوێیەکان شێوازی نوێی پەیوەندییان هێناوەتە ئاراوە. ئیمۆجی، ستیکەر، ڤیدیۆی کورت و وێنەی خێرا بوونەتە زمانی سەردەم. ئەمە واتای ئەوە نییە کە پەیوەندییەکان خراپتر بوون، بەڵام بێگومان جیاوازتر بوون. بۆ نموونە، چۆن دەتوانین هەمان هەستی خوێندنەوەی نامەیەکی درێژی پڕ لە خۆشەویستی لە ئیمۆجییەک یان پەیامێکی کورتدا بدۆزینەوە؟
وە سەرەنجدانی ماکلۆهان لە ئامرازەکان وای کرد تێزە پڕ مشتوومڕەکەی لە دایک بێت، کە دەڵێت: میدۆم(ئامراز) پەیامەکەیە، medium is the messageمەبەست لە میدۆم، هەموو ئەو ناوەند و کەناڵانەیە، کە لە مێژووی ژیانی مرۆڤدا شتەکانیان گەیاندووە بە یەکتر. (لە پڕۆسەی کۆمۆنیکەیشندا، میدیۆم گرنگترین ڕەگەزی کۆمۆنیکەیشنە و بەبێ بوونی میدیۆم پڕۆسەی گەیاندن هیچ مانایەکی نیە.
لە ساڵی 1967 کتێبی “میدۆم پەیامەکەیە”ی بڵاوکردەوە، کە پڕ فرۆشتین کتێبی ماکلۆهان بوو، لە کۆتاییدا نزیکەی ملیۆنێک دانەی لە سەرانسەری جیهاندا فرۆشرا. ماکلۆهان لە تێزەکەیدا، سەرەنج دەخاتە سەر میدیا خۆی، نەک ئەو ناوەڕۆکەی کە میدیایەک هەڵیگرتووە. پێی وایە، ئەوە دەبێت جێی سەرنجی لێکۆڵینەوە بێت- ناوەڕۆکی پەیامێک نییە، بەڵکو ئامرازەکە خۆیەتی ،بە گوێرەی تێزەکەی “مارشاڵ ماکلۆهان” میدۆم/ ئامڕاز خۆی گەیەنەرە و پێش ئەوەی شتێک بگەیەنێت خوودی خۆی دەگەیەنێت. سەرەنجی مەکلۆهان لەسەر ئەو فۆڕمەیە کە کاریگەری ماساژکردنی میدیا لەسەر هەستەکان دەردەخات. بەدەربڕێنێکی دیکە، میدۆم ناوەڕۆک و جۆری پەیامەکە لەقاڵبدەدات و ئاڕاستەیەکی تایبەت بە پەیامەکە دەبەخشێت و بۆیە پێویستە ئەوەی سەرەنجمان دەچێتە سەری خودی ئامرازەکە بێت، نەک ئەو پەیامانەی کە هەڵیدەگرێت. لەم ڕوانگەیەوە، بۆئەوەی لەناوەڕۆکی پەیامێک تێبگەین، پێویستمان بەناسینی سروشتی ئەو ئامرازەیە کە پەیامەکەی هەڵگرتووە.
ماکلۆهان باوەڕی وابوو کە شێوازی گەیاندنی پەیام (ئامرازەکە) کاریگەری زیاتری هەیە لەسەر کۆمەڵگا لە ناوەڕۆکی پەیامەکە خۆی. با چەند نموونەیەک بهێنینەوە:
١. تەلەفزیۆن:
- کاتێک تەلەفزیۆن هاتە ناو ماڵەکان، نەک تەنها ناوەڕۆکی بەرنامەکان، بەڵکو خودی ئامێرەکە گۆڕانی بەسەر:- شێوازی دانیشتنی خێزان، کاتی نانخواردن، ڕێکخستنی ژووری دانیشتن، کاتی خەوتن و هەستان هێنا.
٢. مۆبایلی زیرەک: - ئەم ئامێرە تەنها ئامرازێک نییە بۆ پەیوەندی، بەڵکو:
شێوازی پەیوەندی کۆمەڵایەتیمانی گۆڕیوە، چۆنیەتی کارکردنمان دەگۆڕێت، کاریگەری لەسەر جەستە و مێشکمان هەیە، شێوازی بیرکردنەوە و تێگەیشتنمان دەگۆڕێت.
٣. چاپەمەنی: - داهێنانی چاپ نەک تەنها زانیاری بڵاوکردەوە، بەڵکو:
خوێندەواری گشتگیر کرد، بیرکردنەوەی ڕێکوپێک و هێڵیی پەرەپێدا، کۆمەڵگای پیشەسازی خێراتر کرد، دیموکراسی و ڕۆشنبیری بڵاوکردەوە
بە کورتی، مەکلۆهان پێی وابوو کە ئامرازی پەیوەندی کاریگەری قوڵی هەیە لەسەر:
(پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان، ڕێکخستنی کات، شێوازی بیرکردنەوە، پێکهاتەی کۆمەڵگا ).
ئەمڕۆ ئەم تیۆرە زۆر گرنگتر بووە، چونکە تەکنەلۆژیای نوێ وەک سۆشیال میدیا و ئینتەرنێت کاریگەری قوڵتریان لەسەر ژیانی ڕۆژانەمان هەیە لە ناوەڕۆکی ئەو پەیامانەی کە پێیان دەگەین.
لێرەدا چەند پەندێکی پێشینان بەکاردەهێنین بۆ ڕوونکردنەوەی تیۆرەکەی مەکلۆهان و کاریگەری ئامرازەکان :-
” نامە نیوەی دیدارە” پەندێکی کوردی کۆن
ئەم پەندە جاران بۆ نامە بەکاردەهات، بەڵام ئێستا نامە بووە بە “سین” لە واتساپ، ، دیدار بووە بە ڤیدیۆ کۆڵ، چاوەڕوانی بووە بە چرکە.
“قسەی نووسراو وەک تیری هاویشتراو وایە”
ئەم پەندە ئێستا گرنگتر بووە، چونکە هەر پەیامێک دەمێنێتەوە، سکرین شۆت دەگیرێت، فۆروارد دەکرێت بە ئاسانی.
” دووری و دوو بەری”پەندێکی دیکە
جاران دووری ڕێگر بوو لە پەیوەندی، چاوەڕوانی درێژ بوو، بیرۆکەی دووری قورس بوو.
ئێستا دووری نەماوە بە هۆی تەکنەلۆژیاوە، بەڵام نزیکی دڵەکان کەمتر بووە.
ڕوونکردنەوەی زیاتر بە نموونەی ژیانی ڕۆژانە لە خێزاندا :-
جاران دەوری سفرە کۆدەبوونەوە و قسەیان دەکرد،بەڵام ئێستا هەریەکە سەری لە مۆبایلەکەی خۆیەتی .
نان و نمەک پێکەوە خواردن” واتاکەی گۆڕاوە”
گرنگە تێبگەین کە ئامرازەکانی پەیوەندی تەنها ئامراز نین بۆ گەیاندنی پەیام، بەڵکو شێوازی بیرکردنەوە و هەستکردنیشمان دەگۆڕن. لەوانەیە کاتی ئەوە هاتبێت کە هاوسەنگییەک لە نێوان خێرایی و قوڵایی، لە نێوان ئاسانی و واتاداری پەیوەندییەکانماندا دروست بکەین. دەبێت فێر بین چۆن سوود لە تەکنەلۆژیا وەربگرین بێ ئەوەی ڕێگە بدەین گیانی پەیوەندییە مرۆییەکانمان لاواز بکات.
لە کۆتاییدا ،وەک پەندێکی کوردی دەڵێت “هەموو نوێیەک جوان نییە”، پێویستە هاوسەنگی لە نێوان تەکنەلۆژیا و پەیوەندییە ڕاستەقینەکاندا ڕابگرین. دەبێت لە یادی نەکەین کە “مرۆڤ بە مرۆڤ دەژی” و تەکنەلۆژیا تەنها ئامرازێکە، نەک ئامانج.
ئامادەکردنی :شالیا حەمەامین