دۆکۆمێنتاری چیە؟ بەڵگەفیلم

سەرچاوەی وشەی دۆکیۆمێنتاری

وشەی “دۆکیۆمێنتاری” – لە ڕێگەی وشەی ‘بەڵگەنامە’ەوە – لە وشەی لاتینی (docere)  دۆکری ەوە هاتووە ، کە بە واتای “نیشاندان، فێرکردن، هۆکار بۆ زانین دێت.

فیلمی دیکۆمێنتاری چییە؟

فیلمی دیکۆمێنتاری بریتییە لە فیلم یان بەرنامەیەکی تەلەفزیۆنی کە بینەرانی خۆی لە کێشەیەک یان بابەتێکی دیاریکراو ئاگادار دەکاتەوە یان پەروەردەی دەکات. فیلمە دیکۆمێنتارییەکان دەتوانن سەرگەرمی و زانیاری و ئیلهامبەخش بن. فۆرمێکی ناوازە و بەهێزی چیرۆکگێڕان پێشکەش دەکەن کە دەتوانێت سەرنجی بینەر ڕابکێشێت و بیرکردنەوە و گفتوگۆ بورووژێنێت. فیلمە دیکۆمێنتارییەکان دەتوانن بەدواداچوون بۆ هەر بابەتێک بکەن، لە ڕووداوە مێژووییەکانەوە تا پرسە هاوچەرخەکان و ئەزموونی مرۆڤایەتی.

فیلمە دیکۆمێنتارییەکان دەتوانن دەربارەی هەر شتێک بن

زۆر کەس پێیان وایە فیلمە دیکۆمێنتارییەکان تەنیا باس لە سروشت و ئاژەڵەکان دەکەن، بەڵام لە ڕاستیدا فیلمە دیکۆمێنتارییەکان دەتوانن بەنزیکەی دەربارەی هەموو بابەتێک بن.

بۆ نموونە فیلمێک دەربارەی ژیانی پادشا “مارتن لوسەر جونیۆر” بە فیلمێکی دیکۆمێنتاری دادەنرێت، چونکە زۆر ڕاستی لەبارەی ژیانی ئەوەوە دەگێڕێتەوە کە ڕەنگە خەڵک پێش بینینی فیلمەکە نەیانزانیبێت.
فیلمە دیکۆمێنتارییەکان بە چەندین ستایل بەرهەم دەهێنرێن، بەڵام هەموویان یەک شتیان هاوبەشە: کە ڕاستەقینەن. ئەوان جیهان وەک خۆی نیشان دەدەن نەک وەک ئەوەی کە پێویستە یان وەک ئەوەی کەسێک دەیەوێت.

ئامانجی بەرهەمهێنانی فیلمێکی دۆکیۆمێنتاری

١- فیلمی دۆکیۆمێنتاری جیاوازە لە جۆرەکانی تری بەرهەمهێنانی ڤیدیۆیی. فیلمێکی درێژی ناخەیاڵییە و مەبەست لێی بەڵگەنامەکردنی هەندێک لایەنی واقیعە، بە پلەی یەکەم بۆ مەبەستی کات بەسەربردن، بۆ فێرکردن، یان وەک تۆمارێکی مێژوویی بەکاردێت.

٢- فیلمێکی دیکۆمێنتاری دەتوانێت سیناریۆ بێت یان بێ سیناریۆ بێت، بەڵام بابەتەکە بە تەواوی دەبێت ڕاستەقینە بێت . تایبەتە بە ڕووداوە ڕاستیەکان و کەسانی ڕاستەقینە.

٣- بەزۆری باس لە بابەتێک، کەسێک، ڕووداوێکی ڕاستەقینە، یان بابەتێکی دیاریکراو دەکات و ڕێگە بە بینەر دەدات بە شێوەیەک بیبینێت کە پێشتر نەیانبینیوە.

٤- باشترین فیلمی دیکۆمێنتاری تەنها شتێکت پێ ناڵێت، بەڵکو ڕێگەت پێدەدات ئەزموونی بکەیت.

توخم و کەرەستەکانی بەڵگەنامەیی بنەڕەتی

فیلمە دیکۆمێنتارییەکان بەزۆری چاوپێکەوتن و گێڕانەوە و هەندێکجاریش دیمەنی کورتی دووبارە نمایشکراو لەخۆدەگرن کە ڕوونی دەکەنەوە کە چاوپێکەوتنەکان چی دەڵێن، بەڵام مەرج نییە بەشێک بن لە ڕووداوە ڕاستەقینەکان.

زۆرجار دروستکردنی فیلمی دیکۆمێنتاری پرۆسەیەکی هاوبەشە. هاوکاران بریتین لە چاوپێکەوتن، بەڕێوەبەری کامێرا، تەکنیکاری دەنگ، بەڕێوەبەری ڕووناکی، مۆنتاژکار و دەرهێنەر.

زۆرجار فیلمە دیکۆمێنتارییەکان گێڕەرەوەیەکی دەرەوەی شاشەیان هەیە کە کۆنتێکستی فیلمەکە ڕوون دەکاتەوە و ناوبەناو بۆچوونی خۆی دەدات.

بە پلەی یەکەم لە شوێنە غەیرە ستۆدیۆکان وێنەگیراون و مەبەست لێی واقیعی و وردییە.

فیلمێکی دیکۆمێنتاریی باش پێویستە بڕێکی بەرچاو زانیاری لەسەر بابەتێک بدات.

هەندێک لە جۆرە سەرەکییەکانی فیلمی دیکۆمێنتاری بریتین لە:

١. فیلمی دیکۆمێنتاریی چاودێری

٢. لێکۆڵینەوە

٣. فیلمێکی دیکۆمێنتاریی شیعری

٤. ووتار

٥. فیلمی سەفەرکردن

٦. مێژووی سروشتی

٧. فیلمی کۆکراوە – لە ساڵانی ١٩٢٠ دەستی پێکردووە.

٨. مێژوویی

٩. فیلمی دیکۆمێنتاریی زانستی

١٠. نموونەیی

١١. فیلمە دیکۆمێنتارییە بەشداربووەکان

١٢. نوێنەرایەتی

١٣. فیلمی دیکۆمێنتاریی ڕوونکردنەوە

١٤. فیلمی دیکۆمێنتاریی نمایشی

١٥. فیلمی دیکۆمێنتاریی ڕەنگدانەوەی

١٦. فیلمە دیکۆمێنتارییە تێکەڵەکان

١٧. دۆکیۆمێنتی – کە توخمە خەیاڵییەکان شانبەشانی ڕاستییەکان نیشان دەدرێن

نوسەر: دیار جبار قادر