شارەزوور نیوز – کاروان کەریم
دوا بەدوای کۆچی دوای “جەلال تاڵەبانی” سکرتێری گشتی یەکێتی نیشتمانی کوردستان، هاوڵاتیانی قەزای شارەزوور پەیامی خۆیان لە سایتی شارەزوور نیوزەوە بڵاو دەکەنەوە.
بەرزان محمد، هاوڵاتییەکی دانیشتوی قەزای شارەزوور لەلێدوانێکیدا بۆ “شارەزوور نیوز” وتی، ئەستمە مێژوو و تێکۆشەڕێک و سەرکردەیەکی تر وەک سەرۆک مام جەلال دوبارەبکاتەوە، بۆشای لەدڵمان پڕبێتەوە بە کۆچی دوای ئەو کە لێنێکی گەورە لە خەباتی سیاسی و دیموکراسی هەرێمی کوردستان و عیراق دروست دەبێت”.
لای خۆشییەوە سەردار نامیق، ڕۆژنامەنوسە و بۆ ئەم پرسە دەڵێت، “مام جەلال بە داینەمۆی شۆڕشی نویی گەلەکەمانم دادەنرێت، مام جلال لەکوێ بوبێت ئازادی ڕادەربڕین و ئازادی ڕۆژنامەگەری لەوێ بونی هەبوە”.
وتیشی، “مردنی مام کاریگەری تەواوی بەسەر تەواوی کۆمەڵگەوە هەبوە، بە تایبەت خەڵکانی ئازادی خواز”.
ئاماژەی بەوەشکرد، “یەکێک لەو سیفەتانە لە مام جەلال دا هەبوە لە هیج سه رکردەیەکی تردابونی نییه وەک ئەوەی مام جلال وەک سەرکردەلە دایک بوە هه میشە سەرکردەکان بەدوای کورسی دەستەڵاتەوەن بەڵام کورسی وپۆست بە دوای مام جلالەوە بوون”.
ئاماژەی بەوەشدا، “بەڕای من هەرسەرکردەیەکی سیاسی له کوردستان وەفات بکات کاریگەری سلبی خۆی هەیە، چونکە ڕۆژگارێک ئەم سەرکردانە ڕۆڵیان هەبووە لە ڕوو بەڕوو بونەوەی ڕژێمی بەعس و ئەو وڵاتە داگیرەکانی هەر چوارپارچەی کوردستان چونکە ئەم سەرکردانە ئەزموونیکی زوریان هەبوە”.
عەقید سۆران محمەد، بۆ ئەم پرسە بە “شارەزوور نیوز”ی ڕاگەیاند، “زۆر بەداخەوەم بۆ کۆچی دوای سەرکردەیەکی گەورەی کورد جەنابی “مام جەلال” ئومێدەوارم کۆچی ئەو ببێته یەکڕیزی گەلی کورد، هەوێنێک بۆ گەلەکەمان، کۆتای یەکگرتنی گەلی کورد، یەکڕیزی و برایەتی کوردی گەلەکەمان لە کۆتایدا هەموومان پێکەوە جوان و سەرکەوتوین لە ژێر یەک ئـــاڵا”.
بڕوا مەجید، چالاکەوانی کۆمەڵگەی مەدەنی بۆ “شارەزوور نیوز”وتی، “هەڤاڵ مام جەلال لە تەمەنی لاوییەوە تا دوا وێستگەی ژیانی ڕۆڵێكی گەورەی لە شۆڕشی ڕزگاری كوردستاندا گێڕاوە و کاریگەری هەبووە لە پەرەسەندی بزووتنەوەی و سیاسی و ڕۆشنبیری کوردستاندا، هەروەها وەک سەركردەیەك ئامادەیی دیاری هەبووە لە هەڵگیرساندنی شۆڕشی نوێی گەلەکەمان و ڕاپەڕین و بەدەستهێنانی دەستکەوتەکانی هەرێمی کوردستان، هەوڵەکانی بە بەردەوامی کلیلی چارەسەری کێشەکان و ڕەخساندنی گفتوگۆ و کۆبونەوە بوە بۆ زیاتر سەقام گیرکردن و ئاشتی و پێکەوە ژیان”.
خاتوو چنور ئەمین، چالاکوانی کۆمەڵگەی مەدەنی بۆ “شارەزوور نیوز” ئاماژە بەوە دەکات، “به کۆچی دوايى “مام” هەموو جيهانى هينايه قسەکردن لە سەر زيرەكى و لێهاتووى ئەو پیاوە، مردنی تاڵەبانی کاریگەری گەورەی دەبێت لە سەر هەرێم و عێراق”.
وتیشی، “ئومێدەوارین مردنی هەڤاڵ تاڵەبانی ببێتە هۆی چارەسەر کردنی سەرجەم قەیران و ڕێکەوتنی لایەنە سیاسییەکان”.
سارەوان عەبدوڵا، مامۆستایەکی دواناوەندی بە “شارەزوور نیوز”ی ڕاگەیاند، “تاڵەبانی نوسەر و کارێزما، وەک ئەوەی لە ١٧ ساڵیدا هەتا ئەو ڕۆژەی نەخۆش کەوت خەریکی دۆزی کورد بوووە بۆ کورد هەوڵی دا بە ڕاستی مردنی هەرچەندە ئەو چەند ساڵیکە لە کاری سیاسیدا نەماوە”.
وتیشی، “مردنی ئەم سەرکردانە(نەوشیروان مستەفا ، جەلال تاڵەبانی کۆسپێکی گەورە لە کورد کەوت لە ڕوی سیاسی نەتەوە ییەوە، تاڵەبانی کتێبەکانی نوسینەکانی پەیوەندی لەگەڵ کۆمەڵگای نێودەوڵەتیدا هەموویان پێوەربون بۆ ئەو قسانەی ئێستا من دەی کەم باوەڕناکەم کەسێک هه بێت لەناویەکێتیداشوێنی جەلال تاڵەبانی بگرێتەوەوەلەناوکوردیشدا”.
وێستگەکانی ژیانی مام “جەلال تاڵەبانی” لە “شارەزوور نیوز”ەوە:
مام جه‌لال كوڕ‌ی شێخ حیسامه‌دین كوڕ‌ی شێخ نوری كوڕ‌ی شێخ غه فوور. هاوینی ساڵی 1933 له گوندی ( كه‌لكان ) ی قه‌تپاڵی چیای كۆسره‌ت له دایكبووه، كه ده‌ڕ‌وانێته ده‌ریاچه‌ی دوكان. چه‌ند ساڵێك ته‌مه‌نی منداڵی له‌و گونده به‌سه‌ر بردووه‌و دواتر باوكی بووه به‌ر ێبه‌ری ته‌كیه‌ی تاڵه‌بانی له كۆیه. له‌وێ چۆته قوتابخانه‌ی سه‌ره‌تایی و به سه‌ركه‌وتوویی خوێندنی ته‌واو كردووه، خوێندكارێكی زیره‌ك لێهاتوو بووه، هه‌ر له ته‌مه‌نی منداڵییه‌وه نیشانه‌كانی سه‌ركردایه‌تی به جۆرێ لێده‌ركه‌وتووه كه پێش هاوڕ‌ێكانی ده‌كه‌وت بۆ كۆڕ‌ی پرسه و ئه‌و بۆنانه‌ی له‌و سه‌رده‌مه‌دا به‌ڕ‌ێوه ده‌چوون، به‌یانیان له كاتی ریزبوونی قوتابیاندا، مامۆستاكان پێش هه‌مووان ئه‌ویان هه‌ڵده‌بژارد بۆ خوێندنه‌وه‌ی شیعری نیشتمانیی و نه‌ته‌وه‌یی.
له‌وێوه بیرۆكه‌ی نه‌ته‌وایه‌تی لای ئه‌و چه‌كه‌ره‌ی كرد تا وای لێهات ورده ورده به‌سه‌ریدا زاڵ بوو، كه گه‌یشته پۆلی چواره‌می سه‌ره‌تایی یه‌كێك بوو له پێشه‌نگه‌كانی خوێندكاران كه به په‌رۆشه‌وه به‌شداری له چالاكیه‌كانی قوتابخانه ده‌كرد و به‌شداری له وتار خوێندنه‌وه‌و شانۆدا ده‌كرد.
ساڵی 1945 ئاهه‌نگێكی میللی له كۆیه بۆ نه‌ورۆز سازكرا، تاڵه‌بانی كه له ته‌مه‌نی سیانزه ساڵیدا بوو به‌شداری تێدا كرد و وته‌ی حه‌ماسئامێزی خوێنده‌وه، بووه مایه‌ی سه‌رسۆڕ‌مانی مامۆستا و به‌شداربووان.
له ساڵی 1946 دا له‌گه‌‌ڵ چه‌ند هاوڕ‌ێیه‌كی خوێندكار و به ئامۆژگاری یه‌كێك له مامۆستاكانی كۆمه‌ڵه‌یه‌كی فێركاری نهێنی دامه‌زراندبه ناوی ( كۆمه‌ڵه‌ی پێشخستنی خوێندنه‌وه ) ( k.p.x ) و مام جه‌لال به سكرتێری هه‌ڵبژاردرا، ئامانجێكی كۆمه‌ڵه‌كه هاندانی خوێندكاران بوو بۆ خوێندنه‌وه‌ی ده‌ره‌كی.
له هه‌مان ساڵدا و دوای دامه‌زراندنی پارتی دیموكراتی كورد له 16 / ی ئابی 1946 كه‌وته ژێر كاریگه‌ری به‌رنامه‌ی پارتی و له چوارچێوه‌ی رێكخستنه‌كانیدا كه‌وته چالاكی خوێندكارانه.
دوای چوونه ناو كاری سیاسییه‌وه، رۆژنامه‌ی ( رزگاری ) كه پارتی دیموكراتی كورد به نهێنی ده‌ریده‌كرد، كورته وتاری له‌ژێر نازناوی ( ئاگر ) دا بۆ بڵاو ده‌كرده‌وه.
ساڵی 1947 بوو به ئه‌ندام له پارتی دیموكراتی كورد و چالاك و لێهاتوو بوو له‌و ئه‌رك و فه‌رمانه حزبیانه‌ی پێی ده‌سپێردران.
ساڵی 1948 خوێندنی سه‌ره‌تایی ته‌واو كرد و له ناوه‌ندی كۆیه بوو به خوێندكار، ئه‌و ساڵه به ساڵی ( وه‌سبه ) ( راپه‌ڕ‌ین ) ناسرابوو، كه گه‌لی عیراق توانی په‌یماننامه‌ی ( پۆرتسماوس )هه‌ڵبووه‌شێنێته‌وه‌و حكومه‌تی ساڵح جه‌بر بڕ‌وخێنێ و حكومه‌تی محه‌مه‌د سه‌در دابمه‌زرێنێو له‌و كه‌ش و هه‌وا ئازادیه‌دا كه له سایه‌ی ئه‌م ( راپه‌ڕ‌ینه ) هاته كایه‌وه، هه‌ڵبژاردنێكی گشتی خوێ،دكاران ئه‌نجامدرا بۆ هه‌ڵبژادنی نوێنه‌رانی كۆنگره‌ی گشتی.
ئه‌وه بوو جه‌لال تاڵه‌بانی به نوێنه‌ری خوێندكارانی كۆیه هه‌ڵبژێردرا و به‌شداری له یه‌كه‌مین كۆنگره‌ی خوێندكارانی عیراقدا كرد كه له نیسانی 1948 له گۆڕ‌ه‌پانی ( السباع ) ی شاری به‌غداد به‌سترا.
ساڵی 1949 و له سایه‌ی حوكمی عور فی و تۆقاندن كه كوردستان و عیراقی گرته‌وه، تاڵه‌بانی له حزبدا سه‌ركه‌وت و بووه ئه‌ندامی لیژنه‌ی ناوچه‌ی كۆیه.
له شوباتی 1951 دا و له كۆنگره‌ی دووه‌می پارتی دیموكراتی كورد، به ئه‌ندامی لیژنه‌ی ناوه‌ندی هه‌ڵبژێردرا، به‌ڵام له‌به‌ر پاراستنی ریزه‌كانی پارتی پله‌كه‌ی خۆی به هه‌ڤاڵێكی خۆی به‌خشی كه دوای ده‌رچوونی له زیندانی به‌شداری له كۆنگره‌دا كردبوو.
له ساڵی 1951 دا له‌گه‌‌ڵ چه‌ند هه‌ڤاڵێكدا گیراو بۆ شاری موسڵ دوور خرایه‌وه، له‌وێش له خه‌باتی سیاسیدا به‌رده‌وام بوو و دواتر چووه كه‌ركوك بۆ ته‌واوكردنی خوێندن و سه‌ر له‌نوێ دامه‌زراندنه‌وه‌ی رێكخستنه‌كانی حزب و بووه به‌رپرسی رێكخستنه‌كانی كه‌ركوك. له هه‌مان ساڵیشدا ئه‌ركی چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی بڵاوكراوه‌كانی به شێوه‌یه‌كی نهێنی گرته ئه‌ستۆ تا ئه‌و رۆژه‌ی گیرایه‌وه.
ساڵی 1952 چووه كۆلیژی ماف ( حقوق ) له به‌غداد كه ئه‌و ده‌مه رێكخستنه‌كانی پارتی دیموكراتی كورد په‌رته‌وازه بوو، به‌ڵام مام جه‌لال توانیی رێكخستنه‌كانی حزب تۆكمه بكاته‌وه.
له كانوونی دووه‌می 1953 دا به‌شداریی كۆنگره‌ی سێیه‌می پارتی دیموكراتی كوردستانی كرد و به ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی هه‌ڵبژێردرا و له مانگی شوباتدا سه‌رپه‌رشتی یه‌كه‌مین كۆنگره‌ی یه‌كێتی قوتابیانی كوردستانی كرد و له كۆنگره‌یه‌دا به سكرتێری گشتی قوتابیانی كوردستان هه‌ڵبژێردرا و له هه‌مان ساڵیشدا یه‌كێك بوو له دامه‌زرێنه‌رانی ( یه‌كێتیی لاوانی دیموكراتی كوردستان )، هه‌ر له‌و كاتانه‌دا نوێنه‌ری پارتی بوو لای زۆربه‌ی حزبه نهێنێ و ئاشكراكانی عیراقی
ساڵی ١٩٥٤ بووە ئەندامی مەکتەبی سیاسی پارتی، ساڵی ١٩٥٥ یەکەمین سەفەری دەرەوەی وڵاتی کرد و بە نوێنەرایەتی لاوانی کورد و عێراق بەشداری لە کۆنگرەی ساڵانەی لاوان و قوتابیانی جیهانی لە وارشۆ کرد، هەر لەو ماوەیەدا سەردانی یەکێتی سۆڤیەتی کرد و بۆ یەکەمین جار چاوی بە مەلا مستەفا بارزانی کەوت.
لە هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلولدا لە ساڵی ١٩٦١ بووە بەرپرسی ناوچەی سلێمانی و یەکەمین بنکەی شۆڕشی لە چەمی ڕێزان کردەوە، لەدوای کودەتاکەی عەبدولسەلام عارف لە ساڵی ١٩٦٣دا وەک سەرۆکی وەفدی کوردی بۆ دانووستان لەگەڵ بەغدا دەستنیشان کرا.
لە ساڵی ١٩٦٤دا بەهۆی ناکۆکییەکانی نێوان باڵی مەکتەب سیاسی و باڵی مستەفا بارزانی، لەگەڵ ئیبراهیم ئەحمەد و هاوڕێکانی ڕێگەی خۆیان لە بارزانی جیا کردەوە، ساڵی ١٩٧٠ جارێکی دیکە لەگەڵ مەلا مستەفا یەکیان گرتەوە.
لە دوای ڕێککەوتنی جەزائیر و شکستی شۆڕشی ئەیلول، جەلال تاڵەبانی لەگەڵ نەوشیروان مستەفا و چەند کەسێکی دیکە لە سوریا لە ساڵی ١٩٧٥دا یەکێتی نیشتمانی کوردستانیان دامەزراند و بووە سکرتێری گشتی یەکێتی و تا کاتی کۆچی دواییەکەی لە پۆستەکەیدا مایەوە.
بە درێژایی ساڵانی هەشتاکانی سەدەی رابردوودا سەرکردایەتی گەورەترین شۆڕشی چەکداری کرد لە دژی حکومەتی بەعسی عێراق، لە ساڵی ١٩٨٧دا دوای دامەزرانی بەرەی کوردستانی بەرپرسی کاروباری دەرەوەی بەرەی کوردستانی بوو.
دواى سەرکەوتنى ڕاپەڕینى خەڵکى کوردستان لە ساڵى ١٩٩١ تاڵەبانى ڕۆڵى هەبوو لە دامەزراندنى پەرلەمانى کوردستان و لە یەکەم هەڵبژاردنیشدا بۆ ڕابەرى ڕزگاریخوازى گەلى کورد تاڵەبانى یەکێک بوو لە کاندیدەکان.
لە سەردەمى شەڕى ناوخۆ و دوو ئیدارەییدا تاڵەبانى وەک ڕێبەرى ڕزگاریخوازى گەلى کورد لە زۆنى سەوز ناودەبرا، بەدرێژایى ساڵانى شەڕى ناوخۆ تاڵەبانى لەگەڵ بارزانیدا لە دانوستانداندا بوو.
لە ١٧ى ئەیلولى ١٩٩٨دا و بە نێوەندیگیرى ئەمریکا بە تایبەت مادلین ئۆڵبرایت وەزیرى دەرەوەى ئەمریکا تاڵەبانى و بارزانى ڕێککەتننامەى واشنتۆنیان بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕى ناوخۆ ئیمزا کرد.
تا یەکگرتنەوەى هەردوو ئیدارەکەى هەرێم و هەڵبژاردنى وەک سەرۆک کۆمارى عێراق تاڵەبانى کەسى یەکەمى ئیدارەى سلێمانى بوو.
لە دوای روخانی حکومەتی بەعس و لە ساڵی ٢٠٠٥ وە تا ساڵى ٢٠١٤ سەرۆک کۆماری عێراق بوو، یەکەم سەرکردەى کورد بوو لە مێژووی عێراقدا بووبێتە سەرۆک کۆمار، لە ماوەی سەرۆک کۆماریدا هەرچەندە پۆستەکەی پۆستێکی تەشریفاتی بوو، بەڵام تاڵەبانی رۆڵێکی دیاری هەبوو لە پرۆسەی سیاسی عێراقدا و زۆربەی لایەنە سیاسییە عێراقییەکان بە ڕێزەوە سەیری تاڵەبانیان دەکرد.
هەرچەندە لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٢وە بەهۆی نەخۆشکەوتنییەوە بە کردار تاڵەبانی لە سیاسەت دوور کەوتووەتەوە بەڵام تا کاتی کۆچی دواییەکەی لە پۆستی سکرتێری گشتی یەکێتیدا مایەوە.
تاڵەبانی لە گەڵ ھێرۆ ئیبراھیم ئەحمەد کچی ئیبراھیم ئەحمەد ژیانی ھاوسەرگیری پێکھێنا و دوو کوڕیان ھەیە بەناوی قوباد و پاڤێڵ کە قوباد کوڕە گەورەکەیانە و لەناو سیاسەتی ھەرێمی کوردستان وەک نوێنەری ھەرێم لەئامریکا و ئەنجوومەنی وەزیرانیشە
کۆتانەخۆشی کە تاڵەبانی توشی هات ل
ە ١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٢ بوو کە دووچاری جەڵتەیێکی بوو وە لە چاودێریی توندا بوو لە بەغدا سەرئەنجام پاش ڕاپۆرتی جێگیربوونی تەندرووستی ناوبراو گەیەندرایە وڵاتی ئاڵمانیا
بەمەبەستی چارەسەری زۆرتر بەیاوەری دوکتۆر نەجمەدین کەریم
لە ڕۆژی ١٩ی تەممووزی ٢٠١٤ دوای نزیکەی ١٩ مانگ مانەوە لە نەخۆشخانەکانی ئاڵمانیا جەلال تاڵەبانی لە ئاڵمانیاوە گەڕایەوە سلێمانی و لە ماڵباتەکەی خۆی نیشتەجێبوو
بەگوێرەو ڕای چاودێرانی سیاسی تاڵەبانی لەماوەی ٦۰ ساڵی تەمەنی دا بەکاری سیاسی و دیبلۆماسی و کەسایەتیەکی ئاشتی خوازو دیبڵۆماس خواز ناوزەندی دەرکردوە
لە ۳ تشرینی یەکەمی ۲۰۱۷ بەنەخۆشی لەوڵاتی ئەڵمانیا کۆچی کرد.